Zdrowy, nieprzerwany sen powinien towarzyszyć nam każdej nocy. Często jednak zdarza się, że coś go zakłóca lub znacząco pogarsza jego jakość. Różne czynniki somatyczne oraz psychiczne mogą pogarszać naszą jakość snu. Często pojawiają się w wyniku nieprzestrzegania podstawowych zasad higieny snu lub towarzyszą innym chorobom. Niektóre z nich potrafią zamienić noc w prawdziwy koszmar. Jakie to problemy i czy możemy jakoś ich uniknąć? Tego dowiesz się z poniższego tekstu.
Zaburzenia snu – informacje w pigułce
- Zaburzenia snu mogą wynikać z różnych przyczyn, zarówno wewnętrznych, jak i środowiskowych.
- Mogą dotyczyć nieprawidłowej ilości snu lub jego jakości. Wśród nich można wymienić chociażby bezsenność, nieprawidłowy rytm dobowy, somnambulizm.
- Zaburzenia snu dotykają wielu osób i skutecznie obniżają jakość ich życia.
- Dokładna diagnostyka oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia znacząco poprawia jakość snu, dlatego warto dokładnie poznać przyczynę problemu.
Zaburzenia snu – rodzaje
Według międzynarodowej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych (ICD-10) możemy wyróżnić nieorganiczne zaburzenia snu (z kodem F51) oraz organiczne, które znajdziemy pod kodem G47. Wśród najczęstszych grup problemów ze snem możemy wyróżnić:
- bezsenność,
- hipersomnie,
- parasomnie,
- nieprawidłowości w zakresie rytmu dobowego,
- zaburzenia ruchowe podczas snu,
- bezdechy senne.
Bezsenność
Bezsenność dotyka 10-30% dorosłych osób, częściej pojawia się u kobiet. Do najczęstszych przyczyn bezsenności należą stres, nagłe zmiany oraz niewłaściwa higiena snu. Może być także wynikiem zaburzeń psychicznych (zwłaszcza zaburzenia depresyjne oraz lękowe) lub chorób somatycznych. Mówimy wtedy o bezsenności wtórnej. Możemy także wyróżnić bezsenność pierwotną, jeśli pojawia samodzielnie, najczęściej nagle, bez towarzyszących problemów zdrowotnych.
Objawia się m.in. poprzez niedobór snu, trudności w utrzymaniu snu, trudności w zasypianiu, niepokój czy pogorszenie ogólnego funkcjonowania. Wywołany przez nią brak snu stanowi przyczynę wielu problemów zdrowotnych, jak chociażby osłabione funkcjonowanie poznawcze, obniżony nastrój czy zespół metaboliczny. Tego typu niedobór snu leczy się poprzez psychoterapię poznawczo-behawioralną.
Hipersomnia – nadmierna senność
Hipersomnia to stan, w którym śpimy zbyt długo oraz doświadczamy nadmiernej senności mimo przespanej nocy przez dłuższy czas. Stan ten można stwierdzić, gdy czas snu dorosłej osoby regularnie przekracza 9-10 godzin snu. Może występować przejściowo u każdego jako następstwo braku snu. Jednorazowa sytuacja tego typu nie jest jeszcze powodem do niepokoju. Jeśli jednak obserwujemy taką sytuację przez dłuższy czas, warto przyjrzeć się czy nie dotyczy nas powyższy problem.
Zaburzenie to może również pojawić się samoistnie i mówimy wtedy o hipersomnii pierwotnej. Czasami objawia się jednak w przebiegu różnego rodzaju schorzeń i problemów zdrowotnych. Najbardziej powszechnym przypadkiem jest tu narkolepsja.
Narkolepsja
Narkolepsja wiąże się z szeregiem objawów utrudniających życie pacjenta. Głównymi symptomami są tutaj nadmierna senność oraz nagłe, niekontrolowane napady snu. Oprócz tego pojawiają się:
- katapleksja, czyli spontaniczna, przemijająca utrata napięcia mięśniowego,
- porażenie przysenne – przejściowa niezdolność do poruszania się i/lub mówienia podczas zasypiania lub budzenia się,
- realistyczne doznania zmysłowe w formie omamów.
Leczenie najczęściej trwa całe życie, zwykle opiera się na wdrożeniu leków oraz regularnych drzemek. Wdrożenie odpowiedniego leczenia jest bardzo istotne, gdyż regularny nadmiar snu może prowadzić do wielu negatywnych konsekwencji zdrowotnych.
Parasomnie
Parasomnie można określić jako niepożądane zjawiska występujące okresowo podczas snu. Są to nietypowe stany na pograniczu snu i czuwania. Najczęstsze z nich to somnambulizm, lęki nocne oraz koszmary senne.
Somnambulizm
Somnambulizm potocznie nazywany jest lunatykowaniem. To zaburzenie snu polegające na epizodach aktywności ruchowej bez odzyskiwania świadomości. Lunatykowanie występuje podczas snu głębokiego, czyli w fazie NREM, zwykle w pierwszej połowie nocy. Doświadczające go osoby nie pamiętają epizodu ze względu na to, że nie dochodzi do pełnego wybudzenia, a sen zostaje jedynie spłycony do stadium N1. Aktywność osoby lunatykującej może być zróżnicowana, od prostych ruchów, jak siadanie, do złożonych czynności, np. chodzenie, mówienie, w skrajnych przypadkach nawet jazda samochodem. Okazjonalnie u niektórych osób pojawiają się także agresywne zachowania. Somnambulizm dotyczy w większym stopniu dzieci, jednak czasami zdarza się również u dorosłych.
Lęki nocne
Lęki nocne, podobnie jak somnambulizm, stanowią parasomnię związaną z fazą snu NREM. U doświadczającej ich osoby dochodzi do nagłego budzenia się z towarzyszącymi temu
somatycznymi i behawioralnymi objawami napadu paniki. Podczas takiego epizodu pacjent może nagle podnieść się z łóżka z krzykiem, uczuciem lęku, szybkim biciem serca oraz przyspieszonym oddechem, zlany potem. Po tak niespodziewanym przerwaniu snu występują trudności w zasypianiu ponownie. Nocne lęki występują częściej u dzieci niż dorosłych. U niektórych osób mogą przerodzić się w somnambulizm, dlatego istotne jest odpowiednie leczenie. Lekarz może zalecić w tym przypadku farmakologię.
Koszmary senne
Nocne koszmary są prawdopodobnie najbardziej znajomym dla większości osób problemem ze snem. Przerażające sny pojawiają się w fazie REM. Mogą one występować samoistnie lub w reakcji na negatywne przeżycia. Czasami pojawiają się jako efekt uboczny niektórych leków. Koszmary prowadzą do nagłego wybudzenia się z szybkim powrotem świadomości. Zwykle pamięć związana z nieprzyjemnym snem jest dobrze zachowana, a negatywne emocje są mniej nasilone niż w lękach nocnych.
Zespół niespokojnych nóg
Zespół niespokojnych nóg (RLS) objawia się niepokojem ruchowym oraz pieczeniem, drętwieniem lub mrowieniem nóg, które ustępuje całkowicie lub częściowo podczas poruszania kończynami. Ulga jest jednak tylko chwilowa, gdyż po zaprzestaniu poruszania dolegliwości nawracają. Nasilenie objawów zwiększa się zwykle podczas spoczynku, w godzinach wieczornych.
Problem ten przekłada się na trudności z zasypianiem, występowanie ruchów kończyn również w trakcie snu snu oraz zwiększone ryzyko bezsenności. Badania polisomnograficzne osób cierpiących na RLS wskazują na krótszy czas trwania snu, zmniejszenie ilości fazy snu REM oraz snu głębokiego (N3) na rzecz zwiększenia ilości stadium N1 i N2 snu NREM, czyli płytkiego snu.
RLS nieznacznie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Diagnostyka jest w niektórych przypadkach utrudniona, gdyż przypadłość bywa bagatelizowana, jednak jest to realny problem utrudniający życie pacjenta. W leczeniu stosuje się suplementację w celu uzupełnienia niedoborów magnezu, żelaza oraz witamin B6, B12 i C, a także techniki relaksacyjne. W bardziej zaawansowanych przypadkach wykorzystuje się leczenie farmakologiczne.
Zaburzenia rytmu dobowego
Do nieprawidłowości związanych z rytmem dobowym zaliczamy przede wszystkim zespół przyspieszonej fazy snu, zespół opóźnionej fazy snu oraz nieregularny rytm dobowy. Przejściowym problemem w tej grupie jest także jet lag.
Zespół przyspieszonej i opóźnionej fazy snu
W zespole przyspieszonej fazy snu senność pojawia się znacznie wcześniej niż przy standardowym rytmie dobowym. Ponadto doświadczające go osoby budzą się bardzo wcześnie rano lub jeszcze w ciągu nocy.
Zespół opóźnionej fazy snu charakteryzuje się z kolei znacznym opóźnieniem w cyklu snu i czuwania. Doświadczające go osoby mogą nie odczuwać zmęczenia aż do późnych godzin nocnych, po czym wstają dużo później niż osoby ze standardowym rytmem dobowym, a budzenie się wcześnie rano sprawia im ogromną trudność. Ich rytmy okołodobowe są przesunięte minimum o dwie godziny.
Nieregularny rytm dobowy
Do rozregulowania rytmu dobowego może dojść na skutek pracy zmianowej lub nieregularnego trybu życia. Problem ten wywołuje nieprawidłowości w cyklach snu i czuwania. W konsekwencji może prowadzić do kłopotów ze snem, zarówno w postaci bezsenności w nocy, jak i zwiększonej senności w ciągu dnia.
Jet lag
Jet lag, określany także jako zespół nagłej zmiany strefy czasowej lub zespół odrzutowca, stanowi przejściowe zaburzenie rytmu snu i czuwania. Jego nasilenie zależy m.in. od predyspozycji organizmu, kierunku podróży oraz ilości przekroczonych stref czasowych. Przyjmuje się, że im dalsza podróż, tym bardziej dotkliwe mogą być skutki dla organizmu, ze względu na konieczność nagłego przystosowania do nowych warunków.
Zaburzenia oddychania – bezdech senny
Bezdech senny stanowi zaburzenie oddychania podczas snu, prowadzące do chwilowego niedotlenienia. Dzieje się tak ze względu na wiotczenie mięśni na ścianach gardła, co blokuje swobodny przepływ powietrza. W konsekwencji pacjenci z bezdechem wybudzają się wielokrotnie w ciągu nocy ze względu na chwilowe niedotlenienie. Głównym objawem bezdechu sennego jest u pacjentów głośne chrapanie. Towarzyszą mu jednak również inne trudności, jak kołatanie serca, uczucie lęku, problemy z zaśnięciem ponownie. Przekłada się to również na pogorszenie funkcjonowania w ciągu dnia m.in. w postaci uczucia ciągłego zmęczenia, bólu głowy czy niekontrolowanych drzemek.
Częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet. W dużej mierze występuje u osób z nadwagą lub otyłością, a także przy cukrzycy oraz nadciśnieniu tętniczym. Do nasilenia objawów może przyczyniać się spożywanie alkoholu oraz palenie papierosów. Obturacyjny bezdech senny wymaga zmiany stylu życia oraz wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Diagnoza i leczenie zaburzeń snu
W przypadku każdego z opisanych problemów istotne jest przestrzeganie właściwych nawyków związanych ze snem. Istotna jest także konsultacja z lekarzem medycyny snu lub innym specjalistą w celu właściwej diagnozy i leczenia.
Do diagnozy wielu z opisanych problemów wykorzystuje się polisomnografię, czyli badanie najistotniejszych procesów zachodzących w organizmie podczas snu. Często konieczne są także podstawowe badania profilaktyczne w celu oceny stanu zdrowia.
W przypadku bezsenności podstawową formą leczenia jest psychoterapia poznawczo-behawioralna bezsenności (CBT-I). Zarówno w bezsenności przewlekłej, jak i nieprawidłowościach w zakresie rytmu dobowego wskazane jest prowadzenie dzienniczka snu, który umożliwi monitorowanie występujących problemów. Do leczenia narkolepsji czy zespołu niespokojnych nóg często wykorzystuje się farmakoterapię. Z kolei przy bezdechu sennym wielokrotnie konieczna jest specjalna aparatura zapewniająca drożność dróg oddechowych.
Nieprawidłowości związane ze snem są problemem bardzo złożonym i wymagają szerokiej diagnostyki, by możliwie najlepiej dopasować formy leczenia. Jeśli zatem podejrzewasz u siebie któreś z nich, koniecznie skonsultuj się z lekarzem.
Bibliografia
Beers, M. H., Porter, R. S., Jones, T. V., Kaplan, J. L., Berkwits, M. (red.) (2008). The Merck Manual. Podręcznik diagnostyki i terapii. Wrocław: Elsevier Urban&Partner.
Gajewski, P., Szczeklik, A. (2017). Interna Szczeklika. Kraków: MP.
Grabowski, K. (2011). Terapia poznawczo-behawioralna bezsenności. Via Medica 8 ( 2); 53–63.
Kapała, A. (2014). Zaburzenia snu w kontekście przemian cywilizacyjnych. Sztuka Leczenia 2014(3-4): 35-44.
Kowalewska, B., Gołębiewska, A., Krajewska – Kułak, E. (2017). Zespół bezdechów sennych – wpływ na organizm człowieka. Holistyczny wymiar współczesnej medycyny, Tom III; 144-160.
Mosley M. (2021). Moc dobrego snu. Jak spać, by być bardziej szczęśliwym, zdrowym i wypoczętym. Warszawa: Wydawnictwo Otwarte.
Roth, T. (2007). Insomnia: definition, prevalence, etiology, and consequences. Journal of clinical sleep medicine: JCSM: official publication of the American Academy of Sleep Medicine, 3(5); 7–10.
Szelenberger W. (2006). Zaburzenia snu. W: Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny. Adam Bilikiewicz (red.). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Walker, M. (2019). Dlaczego śpimy. Odkrywanie potęgi snu i marzeń sennych. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy.
Wąsik, M., (2016). Obturacyjny bezdech senny – problem interdyscyplinarny. Medycyna po Dyplomie, 2016 (2).
Żarowski, M., Szczerba, A., Malendowicz-Major, B., et al. (2020). Nawracająca hipersomnia. Neurologia Dziecięca, 29(58), 76-78.
Magister psychologii, certyfikowana trenerka umiejętności społecznych, terapeuta ręki, autorka artykułów psychoedukacyjnych. Obszar zainteresowań koncentruje wokół psychologii dziecięcej oraz psychoterapii CBT i ACT.
