Kozłek lekarski, zwyczajowo zwany walerianą, to jedno z najczęściej stosowanych ziół na sen. Neutralizuje czynność centralnego układu nerwowego, przez co ułatwia i przyspiesza zasypianie i co przekłada się na lepszą jakość snu. Niemniej jednak waleriana to nie tylko remedium na zaburzenia snu. Jest pomocna również w wielu innych niedomaganiach. Ponieważ działa rozkurczowo, jest między innymi bardzo cenna w zwalczaniu dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Poznaj bogatą paletę właściwości zdrowotnych kozłka lekarskiego i sprawdź, jak go stosować.
Kozłek lekarski – informacje w pigułce
- Kozłek lekarski to znana od starożytności roślina lecznicza wykorzystywana w zwalczaniu bezsenności, a także wielu dolegliwości na tle nerwowym i zaburzeń somatycznych.
- Kozłek lekarski obfituje w kwas walerianowy, kwas izowalerianowy i olejek eteryczny, dzięki którym wycisza aktywność centralnego układu nerwowego.
- Zwany też walerianą kozłek lekarski należy do ścisłej czołówki ziół zwalczających problemy ze snem. Ułatwia zasypianie i wydłuża fazę snu głębokiego.
- W przypadku zaburzeń nerwicowych i lękowych, a także wysokiego poziomu stresu, stosowanie naparów lub wyciągów z kozłka lekarskiego może przynieść znaczną poprawę samopoczucia.
- Ponieważ kozłek lekarski to bogate źródło flawonoidów, bardzo korzystnie wpływa na serce i układ krążenia.
Kozłek lekarski (waleriana) – czym jest i skąd pochodzi jedno z najpopularniejszych ziół na świecie?
Kozłek lekarski jest jednym z czołowych ziół stosowanych w medycynie naturalnej. Ze względu na wyraźne działania bioaktywne znajduje też miejsce w wielu produktach farmakologicznych. Jest rośliną wieloletnią i należy do rodziny kozłkowatych. Ma formę średniej wielkości krzewu wyposażonego w drobne białawe lub różowawe kwiaty, które zebrane są w kwiatostany. Roślina wydziela intensywną, słodkawo-miodową woń.
Kozłek znany był już w czasach starożytnych. Wzmianki o nim pojawiają się między innymi w księgach Hipokratesa z V wieku p.n.e. W Polsce stosowany jest prawdopodobnie od średniowiecza. Surowcami leczniczymi są przede wszystkim korzeń i kłącze kozłka. Niekiedy wykorzystuje się również jego kwiaty.
Kozłek lekarski nazywany jest zwyczajowo walerianą. Słowo zaczerpnięte zostało z języka łacińskiego i oznacza: „być zdrowym” lub „być silnym”. Występuje w całej Europie i Azji, w Polsce jest bardzo pospolity. Spotkać go można m.in. w wilgotnych lasach, w pobliżu rzek, na łąkach, w zaroślach i na torfowiskach. Kozłek jest rośliną miododajną. Ma duże natężenie olejków eterycznych, które wraz z innymi składnikami bioaktywnymi przesądzają o wysokiej wartości zielarskiej rośliny.
Kozłek lekarski, choć wykazuje wiele korzystnych działań, aby substancje czynne mogły zostać uwolnione, musi zostać odpowiednio przetworzony. Dlatego też specyfiki i mikstury, w których wykorzystane zostały kłącza lub korzenie kozłka lekarskiego, mają różną wartość zdrowotną w zależności od metody obróbki. Najwyższą aktywnością odznaczają się wyciągi alkoholowe z kozłka, wyciągi wodne działają mniej intensywnie. Dzieje się tak, ponieważ substancje czynne zawarte w walerianie, takie jak olejek eteryczny, lepiej rozpuszczają się w alkoholu niż w wodzie.
O wartości preparatu decyduje także sposób suszenia. Jeśli proces suszenia odbywa się w zbyt wysokiej temperaturze, składniki aktywne tracą swe zdrowotne właściwości. W związku z tym temperatura suszenia nie powinna przekraczać 35 stopni Celsjusza.
Magiczne zdolności korzenia kozłka lekarskiego
Kozłek lekarski to zioło o nadzwyczajnych własnościach. Koi umęczoną psychikę i przywraca spokój ducha. W dawnych czasach przypisywano mu nawet działanie magiczne. Stosowany był do rytuałów, zaklęć, miłosnych mikstur oraz umieszczany w amuletach i talizmanach. Wierzono, że odgania złe moce, demony, czarownice i chroni przed wypadkami losowymi. Umieszczona w poduszce waleriana miała odpędzać koszmary nocne.
Kozłek lekarski metodą na bezsenność i nadmierną pobudliwość układu nerwowego
W walce z trudnościami w zasypianiu i innymi problemami ze snem, obok wyregulowania rytmu dobowego, niezwykle istotna jest zmniejszanie aktywności ośrodkowego układu nerwowego w godzinach wieczornych. To zadanie świetnie spełnia kozłek lekarski.
Niwelując czynność kory mózgowej, przyczynia się do mniejszego odczuwania nerwowości, pobudzenia, prowadząc jednocześnie do uzyskania stanu równowagi emocjonalnej. W konsekwencji sprzyja to poprawie struktury snu.
Jak działa kozłek lekarski w kontekście wypoczynku nocnego?
- Ułatwia wieczorny relaks, wywołuje stan odprężenia psychicznego, pomaga wejść w atmosferę senności.
- Ułatwia i przyspiesza zasypianie.
- Zmniejsza częstotliwość wybudzeń w ciągu nocy.
- Zwalcza problem wybudzania się po 3-4 godzinach snu i niemożności ponownego zaśnięcia.
- Zmniejsza aktywność komórek nerwowych, tym samym zwalcza napięcie i niepokój, które często uniemożliwiają normalne zaśnięcie, zamiast tego wywołują natłok myśli, irytację, kołatanie serca.
- Wydłuża czas snu wolnofalowego (głębokiego).
- Przeciwdziała zaburzeniom snu takim jak koszmary senne, lęki nocne, mówienie przez sen, opóźniona faza snu.
Kozłek lekarski – właściwości lecznicze
Jeśli borykamy się z problemami ze snem, kozłek lekarski zdecydowanie powinien trafić do naszej domowej apteczki. Ale warto go tam umieścić również z innych powodów. Kozłek obfituje w kwas walerianowy, kwas izowalerianowy i olejek eteryczny, dzięki którym wykazuje właściwości uspokajające, relaksujące i rozluźniające.
Kozłek lekarski zawiera też witaminę C, wapń, magnez, kwas octowy, kwas kawowy, garbniki, gorycze, śluzy, flawonoidy (w tym kwercetynę i hesperydynę), seskwiterpeny, triestry irydoidowe. Długa lista bio-składników przekłada się na redukcję wielu powszechnie występujących problemów zdrowotnych. Co więcej, ma dodatni wpływ na kondycję skóry, przez co dobrze sprawdza się w domowych zabiegach pielęgnujących. Jest pogromcą stresu oraz sojusznikiem zdrowia układu trawiennego, moczowego, żółciowego, sercowo-naczyniowego, i oczywiście nerwowego.
Kozłek lekarski wykazuje właściwości:
- odprężające,
- rozluźniające,
- przeciwdrgawkowe,
- uspokajające,
- lekko nasenne,
- tonizujące,
- rozkurczowe,
- regulujące procesy trawienne,
- normujące funkcje skóry,
- przeciwzapalne,
- antyoksydacyjne.
Kozłek lekarski – działanie i zastosowanie
Kozłek lekarski oddziałuje na naurotransmisję w układzie nerwowym. Stymulując produkcję neuroprzekaźnika o nazwie GABA (kwas γ-aminomasłowy), zmniejsza pobudliwość neuronów i hamuje odpowiedź układu nerwowego na docierające bodźce.
Dzięki tej aktywności łagodzi odczuwanie takich dolegliwości jak:
- lęk,
- niepokój,
- podenerwowanie, wciąż utrzymujące się napięcie nerwowe,
- drażliwość,
- stres,
- wyczerpanie psychiczne,
- wahania nastroju,
- tzw. gonitwa myśli.
Wycisza pracę układu nerwowego, a jednocześnie normuje zbyt wysokie ciśnienie i pomaga w przywracaniu miarowego, prawidłowego rytmu serca.
Jakie działania jeszcze wykazuje waleriana i kiedy może okazać się cennym wsparciem?
- Kozłek lekarski wspomaga trawienie. Stymuluje wydzielanie soków trawiennych, przeciwdziała niestrawności, zaparciom, wzdęciom, skurczom żołądka i jelit. Pobudza też czynność jelit i ma działanie wiatropędne. Wspomaga wątrobę i drogi żółciowe.
- Dzięki zawartym flawonoidom waleriana pozytywnie wpływa na serce i układ krążenia. Wzmacnia i uszczelnia naczynia krwionośne, zwiększa ich przepustowość, usprawnia przepływ krwi i działa w sposób normalizujący na ciśnienie i cholesterol. Kozłek lekarski pomaga także spowalniać pracę serca.
- Dzięki kwasowi walerianowemu i izowalerianowemu kozłek działa odprężająco oraz redukuje napięcie, irytację i huśtawki nastroju towarzyszące zespołowi napięcia przedmiesiączkowego. Jest też pomocny w łagodzeniu objawów menopauzy.
- Dzięki obecności terpenów, garbników, związków polifenolowych kozłek wykazuje działanie antybakteryjne, antyseptyczne, przeciwzapalne i antyoksydacyjne.
- Kozłek lekarski korzystnie też wpływa na stan skóry. Zwalcza łojotok i łupież, działa przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie i oczyszczająco. Pomaga w łuszczycy i egzemie.
- Waleriana wykazuje działanie rozkurczające mięśnie gładkie, jest pomocna w przypadku bólów brzucha, pleców, barków, ramion, karku oraz migren.
Preparaty zawierające wyciągi z kozłka lekarskiego
W aptekach i sklepach zielarskich można nabyć mnóstwo preparatów na bazie kozłka lekarskiego w różnych postaciach: kapsułek, tabletek twardych, płynów, granulatów, herbatek ziołowych. Waleriana jest składnikiem licznych preparatów na uspokojenie, m.in. cieszących się ogromną popularnością w ostatnich dekadach XX wieku kropli walerianowych oraz płynu Nervosol i syropu Neospazmina.
Występuje w suplementach diety i lekach na wielorakie dolegliwości, nie tylko na uspokojenie i problemy ze snem, np. w kroplach żołądkowych. Co więcej, kozłek lekarski jest składnikiem wielu preparatów nasercowych bez recepty, np. w Cardiolu, a także środków przeciwdepresyjnych.
Waleriana w preparatach często jest też łączona z innymi składnikami o podobnych właściwościach, m.in. z melisą lekarską, chmielem, głogiem, L-teaniną czy męczennicą cielistą. Pozwala to uzyskać silniejsze i bardziej złożone działanie specyfiku.
Przeciwwskazania do stosowania kozłka lekarskiego
Waleriana jest bezpieczna dla zdrowia, ale ma kilka przeciwwskazań. Nie powinna być spożywana przez kobiety w ciąży i karmiące ani przez dzieci. Nie powinny jej też stosować osoby z chorobami nerek, chorobami wątroby, chorobami psychicznymi, a także osoby zażywające leki na serce i nadciśnienie, leki przeciwhistaminowe, leki przeciwpadaczkowe, leki uspokajające, leki nasenne i leki przeciwdepresyjne.
Kozłek lekarski – skutki uboczne stosowania zioła
Nie powinno się stosować preparatów z kozłkiem lekarskim dłużej niż miesiąc (warto robić sobie choćby krótkie przerwy). Nie należy też stosować wyższych dawek niż zaleca producent danego specyfiku. Przy zbyt intensywnym stosowaniu mogą wystąpić: mdłości, bóle brzucha, skurcze brzucha, wymioty, zawroty głowy, bóle głowy, nadmierna senność, kłopoty z wstawaniem rano.
Z wykształcenia kulturoznawca, zawodowo zajmuje się e-marketingiem. Entuzjastka zdrowego, aktywnego stylu życia. Uwielbia gotować, czytać, pić yerba mate, biegać, oglądać dobre filmy i… dobrze spać.