Kołdra obciążeniowa Co to jest? Przeciwwskazania, Jak Stosować?

Kołdry obciążeniowe, zwane również pledami czy kocami sensorycznymi to produkty terapeutyczne stosowane między innymi w terapii integracji sensorycznej. Ich waga wynosi od jednego do nawet kilkunastu kilogramów. W przeciwieństwie do zwykłych kołder z puchem lub pierzem, jej wypełnienie stanowią bardzo drobne szklane kulki. Poszewka takiej kołdry najczęściej jest wykonana z bawełny lub poliestru. Zadaniem koca obciążeniowego jest wywieranie łagodnego nacisku na ciało, co stymuluje czucie głębokie.

Kołdry obciążeniowe – informacje w pigułce

Jak działa kołdra obciążeniowa?

Propriocepcja, czyli czucie głębokie, kinestezja, stanowi zmysł orientacji w ułożeniu własnego ciała. Receptory tego układu znajdują się w mięśniach, ścięgnach i otaczających je tkankach, a także w uchu wewnętrznym i móżdżku. Układ proprioceptywny jest odpowiedzialny za dostarczanie prawidłowych informacji na temat położenia ciała. Ponadto, dzięki temu zmysłowi odczuwamy także ruch ciała czy lokalizację w przestrzeni bez patrzenia na jego poszczególne części. Zaburzenia zmysłu kinestetycznego mogą prowadzić do trudności z koordynacją, niewłaściwego napięcia mięśniowego i niektórych odruchów, a nawet po części do gorszego funkcjonowania psychicznego.

Zadaniem kołdry sensorycznej jest stymulacja czucia głębokiego. Wywoływany przez nią nacisk wpływa na uruchomienie przywspółczulnego układu nerwowego odpowiadającego za relaks i odpoczynek organizmu. Zachodzą także zmiany w wydzielaniu hormonów.

Wzrasta poziom serotoniny, określanej mianem hormonu szczęścia, tym samym ogólne samopoczucie ulega poprawie. Wzrasta także poziom melatoniny odpowiedzialnej za prawidłowy sen oraz regulację rytmu dobowego. Jednocześnie spada poziom kortyzolu, zwanego hormonem stresu. Jego obniżenie podczas stymulacji układu proprioceptywnego prowadzi do redukcji odczuwanego stresu i napięcia, pozwalając na wyciszenie się.

Kołdra obciążeniowa – zastosowanie

Kołdra obciążeniowa stosowana jest przede wszystkim jako narzędzie terapii sensorycznej przez terapeutów SI (integracji sensorycznej). Choć wokół samej metody narosły pewne kontrowersje na tle teoretycznym, praktyka pokazuje, że jest ona często wykorzystywana u osób z różnego rodzaju trudnościami, w tym zaburzeniami integracji sensorycznej. Dodatkowo, stosowanie kołderek obciążeniowych nie ogranicza się już tylko do dzieci i z powodzeniem coraz częściej korzystają z nich także osoby dorosłe.

Wśród zastosowań kołdry wymienia się przede wszystkim:

• ADHD,
• ASD (zaburzenia ze spektrum autyzmu, zaburzenia ze spektrum autyzmu; wcześniej klasyfikowane jako autyzm wczesnodziecięcy, atypowy lub zespół Aspergera),
• stres, zwłaszcza przewlekły,
• zaburzenia integracji sensorycznej,
• zespół Downa,
• zespół niespokojnych nóg,
• przewlekły ból,
• choroby neurodegeneracyjne,
• zaburzenia lękowe i depresyjne,
• problemy ze snem.

Kołdry obciążeniowe a badania naukowe

Lęk

Chen i współpracownicy (2013) badali wpływ stymulacji czucia głębokiego na redukcję lęku, wykorzystując przy tym kołdrę obciążeniową. Badanie wykazało pozytywne rezultaty – w wyniku tych oddziaływań uczestniczki eksperymentu czuły się bardziej zrelaksowane, a ich poziom lęku się zmniejszył.

Bezsenność w zaburzeniach

W 2020 roku Ekholm, Spulber i Adler przeprowadzili badanie, które miało na celu sprawdzenie, w jaki sposób kołdra obciążeniowa wpływa na bezsenność związaną z zaburzeniami psychicznymi. Na podstawie swoich badań sformułowali wnioski, że stosowanie kołdry obciążeniowej w znaczący sposób wpłynęły na zmniejszenie objawów bezsenności wśród osób z zaburzeniem depresyjnym, chorobą afektywną dwubiegunową, zaburzeniem lękowym uogólnionym oraz ADHD. U badanych zmniejszyło się poczucie zmęczenia i lęku w ciągu dnia, zwiększył się ich poziom codziennej aktywności, a ich sen miał lepszą jakość.

ADHD

Badanie z 2015 roku wykazało, że dzieci z ADHD korzystające z kołderki obciążeniowej szybciej zasypiały, ich jakość snu była lepsza oraz rzadziej dochodziło do budzenia się w nocy. Ich wyniki zbliżyły się dzięki temu do grupy kontrolnej, czyli dzieci, u których nie zdiagnozowano ADHD.

Problemy ze snem

Ackerley, Badre i Olausson przebadali 33 osoby skarżące się na problemy ze snem. Zgodnie z ich wnioskami u osób stosujących kołdrę obciążeniową zarówno obiektywne, jak i subiektywne wskaźniki jakości snu były lepsze i sugerowali, że tego typu produkt może działać wspomagająco podczas standardowego leczenia bezsenności.

Z kolei badanie z 2014 (Gringas i wsp.) poświęcone było dzieciom z zaburzeniami ze spektrum autyzmu oraz ich rodzicom. Nie wykazało ono obiektywnego wpływu kołderek sensorycznych na wydłużenie oraz poprawę jakości snu u dzieci ze spektrum autyzmu oraz ich rodziców. Co ciekawe, obie grupy preferowały jednak sen z kołdrą obciążeniową zamiast standardowej.

Wątpliwości i kontrowersje

Wciąż niewiele jest dostępnych badań nad kołdrami sensorycznymi – dotychczas wykonano ich zaledwie kilkanaście. Po części wynika to z potencjalnych trudności związanych z przeprowadzanymi procedurami. W testach klinicznych najczęściej stosuje się podwójnie ślepą próbę; jest to sytuacja, gdy zarówno osoby badane, jak i zespół badawczy nie wiedzą czy dany uczestnik otrzymuje placebo, czy testowany produkt. W przypadku kołder obciążeniowych przeprowadzenie tego typu eksperymentu byłoby mało prawdopodobne, przede wszystkim ze względu na wagę kołdry. Ponadto, część dotychczasowych eksperymentów obejmowała stosunkowo niewielkie grupy badawcze; większa ilość badań pozwoliłaby zatem na uogólnienie wyników również na inne sytuacje i osoby.

Kołdra obciążeniowa – jak dobrać wagę i rozmiar?

Dobór wagi jest szczególnie istotną kwestią przy wyborze kołderki sensorycznej. Zbyt lekka może dawać słabsze efekty, z kolei za ciężka może wywoływać dyskomfort, a w skrajnych przypadkach stwarzać zagrożenie, zwłaszcza w przypadku dzieci. Każda kołdra obciążeniowa powinna być indywidualnie dobierana do potrzeb konkretnej osoby. Przyjmuje się, że optymalny poziom obciążenia kołdry sensorycznej to około 10% wagi ciała dziecka lub dorosłego. W zależności od źródła można zauważyć pewne rozbieżności w zaleceniach; sugerowana waga kołderki waha się wtedy od 5 do 15% masy ciała użytkownika.

Wiele osób zastanawia się, w jaki sposób dobrać ciężar kołdry do swojej wagi. U osób dorosłych najczęściej przedstawia się to następująco:

• 30-50 kg – kołdra o obciążeniu 4 kg,
• 51-70 kg – kołdra o obciążeniu 6 kg,
• 71-90 kg – kołdra o obciążeniu 8kg,
• 91-110 kg – kołdra o obciążeniu 10 kg,
• powyżej 110 kg – kołdra o obciążeniu 12 kg.

W przypadku dzieci waga kołderki ustalana jest precyzyjniej i dostępne są obciążenia różniące się od siebie o kilogram. Można również skorzystać z kalkulatora, pozwalającego na ustalenie właściwego ciężaru oraz skonsultować to w planie terapii.

Jeśli chodzi o rozmiar kołdry, zwykle powinna ona być o około 20 cm dłuższa od wzrostu dziecka. Warto także pamiętać, że nie można jej kupować „na wyrost” – zbyt duży i/lub zbyt ciężki może przynieść skutek odwrotny do zamierzonego i zaszkodzić dziecku.

Kołdra obciążeniowa kalkulator

Kołdra obciążeniowa – jak ją stosować?

Po dobraniu odpowiedniego rozmiaru i wagi kołderki oraz wykluczeniu ewentualnych przeciwwskazań, należy zapoznać się z instrukcją stosowania jej oraz środkami ostrożności. Niezależnie od tego, kto korzysta z kołderki obciążeniowej, zawsze trzeba zadbać o to, by nie krępowała ona ruchów oraz w dowolnym momencie możliwe było ściągnięcie jej.

Dodatkowo, nie należy przykrywać twarzy oraz szyi, aby przez cały czas móc swobodnie oddychać. Kołdra obciążeniowa powinna być także indywidualnie dobrana, najlepiej z pomocą specjalisty; nie zaleca się stosowania jej po kimś – poprzedni użytkownik musiałby mieć tę samą wagę, wzrost oraz zalecenia terapeutyczne.

Dzieci

W przypadku dzieci kluczową kwestią jest to, że mogą korzystać z kołderki obciążeniowej jedynie pod opieką osoby dorosłej. Należy także uwzględniać gotowość dziecka do zastosowania jej – w zależności od dnia może mieć inną potrzebę odczuwania tego typu bodźców. Najczęstszym sposobem korzystania z kołdry jest stosowanie jej przez około 20-30 minut, zwłaszcza wieczorem, przed pójściem spać. Po tym czasie można zmienić ją na zwykłą kołdrę. W zależności od indywidualnych ustaleń z terapeutą czas użytkowania może się różnić.

Dodatkowe wskazówki

Ze względu na wagę kołdry, powinno się przyzwyczajać do niej organizm stopniowo. Początkowo można próbować przykrywać nią jedynie nogi i stopniowo zwiększać obszar ciała, pamiętając, by nie okrywać twarzy i szyi.

Ponadto, przez pierwsze dni najlepiej korzystać z kołdry jedynie przez kilka do kilkunastu minut dziennie, aby przyzwyczaić ciało do delikatnego nacisku z jej strony. Po upływie kilku dni można stopniowo zwiększać długość czasu spędzanego pod kołdrą obciążeniową. Należy pamiętać, że nie można z dnia na dzień zacząć przesypiać całej nocy pod kołdrą sensoryczną, ponieważ byłaby to zbyt nagła zmiana dla organizmu. Jeśli mamy wątpliwości, ile czasu powinniśmy spędzać pod tego typu kołdrą, warto omówić to z terapeutą.

Czy pod kołdrą obciążeniową można spać całą noc?

W przypadku dzieci, zwłaszcza młodszych, nie zaleca się spania pod kocem obciążeniowym przez całą noc. Jedną z przyczyn jest fakt, że dzieci mogą korzystać z tego typu produktu jedynie pod opieką osoby dorosłej. Po drugie, dzieciom najczęściej zaleca się stosowanie kołderki przez około 20-30 minut, aby uniknąć nadmiernej stymulacji organizmu. Wyjątki od tego typu zaleceń należy omówić indywidualnie ze specjalistą.

Jeśli zaś chodzi o kołdry obciążeniowe dla dorosłych, zdania są podzielone. Niektórzy po okresie adaptacji decydują się na spanie pod kołdrą terapeutyczną przez całą noc, natomiast innym wystarcza stosowanie jej podczas odpoczynku lub krótkiej drzemki w ciągu dnia. Warto skonsultować tego typu kwestie oraz przetestować rozwiązanie odpowiednie dla siebie, pamiętając o tym, że przyzwyczajanie się do ciężaru kołderki powinno przebiegać stopniowo.

Kołdra obciążeniowa – przeciwwskazania do jej stosowania

W każdym przypadku warto skonsultować zakup kołdry sensorycznej ze specjalistą (lekarzem, fizjoterapeutą lub terapeutą integracji sensorycznej). Kołdra obciążeniowa nie jest oczywiście produktem dla każdego. Podobnie jak w przypadku większości produktów terapeutycznych, istnieją pewne przeciwwskazania do stosowania.

Szczególną ostrożność powinny zachować osoby doświadczające takich schorzeń, jak między innymi:

• choroby serca i układu krążenia,
• epilepsja,
• choroby układu oddechowego, na przykład astma,
• obturacyjny bezdech senny,
• obniżone napięcie mięśniowe,
• hipotonia (niskie ciśnienie tętnicze) oraz nadciśnienie,
• niektóre choroby skórne,
• problemy zdrowotne, które mogłyby ograniczać możliwość samodzielnego ściągnięcia kołderki.

Kołdra obciążeniowa nie jest zalecana również osobom z klaustrofobią, gdyż nacisk ze strony produktu może wywoływać u nich napięcie i stres zamiast relaksu. Przeciwwskazaniem może być także ciąża. W powyższych przypadkach ewentualne próby stosowania kołderek mogą odbywać się wyłącznie po konsultacji z lekarzem i indywidualnym ustaleniu możliwości korzystania z niej.

Wiek i waga

Kołdra obciążeniowa nie powinna być stosowana u dzieci poniżej 3 roku życia lub ważących mniej niż 22 kilogramy. W przypadku starszych dzieci stosowanie kołderki sensorycznej powinno zostać skonsultowane z pediatrą, aby wykluczyć ewentualne przeciwwskazania i właściwie dobrać ją do potrzeb dziecka. Korzystanie z kołdry obciążeniowej przez dzieci powinno odbywać się wyłącznie pod opieką osoby dorosłej, która w razie potrzeby pomoże dziecku w zdjęciu jej.

Kołdra obciążeniowa – skutki uboczne

W większości przypadków korzystanie z kołderki obciążeniowej nie niesie za sobą negatywnych skutków ubocznych, o ile jest ona stosowana zgodnie z zaleceniami. Niekorzystne konsekwencje mogłyby wystąpić przede wszystkim u osób stosujących produkt pomimo wyraźnych przeciwwskazań.

Ponadto, w przypadku korzystania ze zbyt ciężkiej kołdry lub przykrywania się nią zbyt długo, zwłaszcza na samym początku stosowania, skutkiem ubocznym może być uczucie dyskomfortu lub wrażenie przebodźcowania. Dzieje się tak w przypadku, gdy organizm doświadcza nadmiernej stymulacji. Taki stan może objawiać się zmęczeniem, irytacją, dolegliwościami bólowymi itp. Unikanie przebodźcowania jest szczególnie istotne w przypadku dzieci, dlatego powinno się zadbać o optymalny poziom obciążenia oraz właściwy czas stosowania kołderki. Należy również pamiętać, by nie przykrywać twarzy oraz szyi, by nie stwarzać zagrożenia dla użytkownika.

Ciekawostki

Najlepsze efekty

Terapeuci integracji sensorycznej często wykorzystują kołdrę obciążeniową do różnego rodzaju ćwiczeń jako element terapii, ponieważ może to przynosić pozytywne rezultaty. Oczywiście użytkowanie jej w formie statycznej, podczas odpoczynku, również jest popularnym i potencjalnie korzystnym rozwiązaniem.

Zestresowane psy

Na rynku powoli pojawiają się także kołderki oraz kamizelki obciążeniowe dla psów. Schemat działania jest dokładnie taki sam, jak w przypadku ludzi, a wypełnienie również zwykle stanowią mikro kulki szklane. U psów stosowanie takiego produktu także ma prowadzić do reakcji ze strony układu nerwowego, a także wzmożonej produkcji serotoniny oraz melatoniny i redukcji poziomu kortyzolu. Ma to zmniejszać uczucie lęku i niepewności czworonogów. Na razie jest to jednak mało popularne rozwiązanie wymagające szerzej zakrojonych badań.

Pochodzenie kołderek

Skąd właściwie wzięła się kołdra obciążeniowa? Wszystko zaczęło się od Temple Grandin, znanej badaczki i osoby ze spektrum autyzmu. W latach 60. XX wieku dostrzegła pozytywny wpływ stymulacji czucia głębokiego na krowy, co przyniosło wyciszający efekt. Zastanawiała się ona, w jaki sposób wykorzystać tego typu metodę u ludzi. Z czasem powstało wiele różnorodnych rozwiązań, w tym właśnie kołderka obciążeniowa, którą wykorzystuje się już od lat 90. XX wieku jako wsparcie w terapii wielu zaburzeń.

Kołdra obciążeniowa – czy warto?

Kołdra obciążeniowa w wielu przypadkach może w korzystny sposób wpływać na jakość snu oraz ogólnego samopoczucia. Należy zdawać sobie sprawę, że nie jest to uniwersalne, idealne rozwiązanie dla wszystkich. Z pewnością warto podejść do tej kwestii realistycznie, ze świadomością zalet i wad, a także wiedząc, że kołderka może wspomagać terapię, a nie ją zastępować. W takim przypadku będziemy wiedzieli, czego spodziewać się po kołdrze i mamy większą szansę, że spełni ona nasze oczekiwania. W sytuacji, gdy występują przesłanki do stosowania jej i nie ma żadnych przeciwwskazań, warto przetestować kołderkę obciążeniową i samodzielnie ocenić jej działanie.

Kołdra obciążeniowa a leczenie bezsenności

Kołdry obciążeniowe nie są metodą leczenia bezsenności (jest nią CBT-I, czyli protokół psychoterapii poznawczo – behawioralnej bezsenności), jednak może działać wspomagająco. Środowisko naukowe wydaje się być w tej kwestii podzielone ze względu na niewielką ilość badań, choć pojawiają się pewne doniesienia na temat skuteczności kołder w tym zakresie. Mimo stosunkowo niewielkiej jeszcze ilości potwierdzeń naukowych, stopniowo pojawia się coraz więcej dowodów anegdotycznych (jak określa się to językiem naukowym) ze strony osób, które twierdzą, że kołderka pomaga im zwalczać trudności ze snem. Tym, na co warto zwrócić uwagę w kontekście walki z bezsennością, jest fakt, że kołdra sensoryczna działa wspomagająco w zrelaksowaniu się oraz redukcji napięcia i poziomu stresu, a to może przyczyniać się do poprawy efektywności snu.

Powyższy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji ze specjalistą. Przed rozpoczęciem korzystania z produktu należy wykluczyć ewentualne przeciwwskazania. Dobór kołdry obciążeniowej oraz dokładne wskazania do jej stosowania powinno się omówić z lekarzem, fizjoterapeutą i/lub terapeutą integracji sensorycznej. Zakup nie zwalnia z konsultacji specjalistycznej. Ponadto, kołdra sensoryczna nie zastępuje leczenia ani terapii, a jedynie może stanowić jej uzupełnienie.

Bibliografia:

Anna Maluszczak

Magister psychologii, certyfikowana trenerka umiejętności społecznych, terapeuta ręki, autorka artykułów psychoedukacyjnych. Obszar zainteresowań koncentruje wokół psychologii dziecięcej oraz psychoterapii CBT i ACT.