Zaburzenia snu u osób ze spektrum autyzmu

Zaburzenia snu u osób ze spektrum autyzmu

Kwiecień to Miesiąc Świadomości Autyzmu. Jest to zatem dobra okazja, by przybliżyć temat spektrum autyzmu oraz możliwego wpływu na jakość snu. 

Sen osób z autyzmem – informacje w pigułce

  • Temat snu wśród dzieci i dorosłych w spektrum jest bardzo istotny, ponieważ większość z nich przejściowo lub stale doświadcza problemów ze snem.
  • Niedobór snu może wynikać m.in. z nadwrażliwości na bodźce, nieprawidłowego poziomu melatoniny czy niewłaściwego przebiegu faz snu
  • Ważne dla poprawy jakości snu jest znalezienie przyczyny trudności. 
  • W każdym przypadku problemów ze snem powinno się wprowadzić prawidłową higienę snu oraz zadbać o potrzeby sensoryczne osób w spektrum. 

Czym właściwie jest spektrum autyzmu?

Według klasyfikacji medycznych (DSM-5, ICD-10, ICD-11) zaburzenie ze spektrum autyzmu (autism spectrum disorder, ASD) stanowi zaburzenie neurorozwojowe diagnozowane średnio u 1 na 44 osoby. Charakterystyczne dla niego są trudności w obszarze komunikacji oraz budowaniu relacji społecznych, a także schematyczne wzorce zachowania i/lub zainteresowań. Wśród osób ze spektrum autyzmu występuje bardzo duże zróżnicowanie w zakresie nasilenia objawów.

W dotychczas obowiązującej w Europie klasyfikacji ICD-10 występuje podział przede wszystkim na autyzm dziecięcy, autyzm atypowy oraz zespół Aspergera. Nowsze klasyfikacje, jak amerykańskie DSM-5 czy będące w procesie adaptacji ICD-11 nie wprowadzają takiego rozróżnienia i zastępując je zbiorczym terminem zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Niektóre źródła sugerują terminologię w podejściu społecznym – stan/rozwój w spektrum autyzmu (ASC, autism spectrum condition). Narracja ta kładzie nacisk na fakt, że to odmienny wzorzec neurorozwojowy, niekoniecznie typowe zaburzenie. 

Współwystępowanie

Wśród stosunkowo często współwystępujących z autyzmem zaburzeń wymienić można m.in.:

  • zaburzenia snu;
  • ADHD;
  • zaburzenia integracji sensorycznej;
  • zaburzenia lękowe;
  • depresję, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne;
  • epilepsję;
  • zaburzenia zachowania oraz emocjonalne;
  • przewlekłe dolegliwości żołądkowo-jelitowe.

Obalamy popularne mity na temat autyzmu

Wokół autyzmu narosło wiele mitów i stereotypów. Warto zatem przyjrzeć się najpopularniejszym i obalić nieprawdziwe informacje. 

Płeć a występowanie

dziewczynka ze spektrum autyzmu

Starsze źródła sugerują, że autyzm występuje u chłopców znacznie częściej niż u dziewczynek, wskazując nawet na stosunek 4:1. Nie jest to jednak prawdą. Co prawda, do niedawna to chłopcy częściej byli diagnozowani. Wynika to jednak z faktu, że kryteria diagnostyczne oparte były głównie o obserwacje chłopców, dodatkowo dziewczynki częściej maskują swoje objawy lub prezentują je w nieco inny sposób. Obecnie wiele wskazuje na to, że proporcje płci mogą być wyrównane.

Dzieci

Niektórzy myślą, że autyzm ogranicza się do dzieci. To również mit. Autyzm towarzyszy danej osobie od urodzenia do końca życia, nie „wyrasta” się z niego. Osoby dorosłe po prostu częściej niż dzieci ze spektrum autyzmu potrafią maskować niektóre cechy. 

Stereotypy

Autyzmu nie można nabyć – jest wrodzony. To odmienny rozwój układu nerwowego, więc nie ma metod „leczenia”. Może być odziedziczony lub wynikać z mutacji pewnych genów. Nie jest to absolutnie choroba, dlatego nie powinno się mówić o osobach chorujących czy cierpiących na autyzm. Jest to niepoprawna terminologia, która w dodatku jest krzywdząca dla osób w spektrum. Ponadto, szczepionki nie powodują autyzmu; taka teoria została obalona wiele lat temu. Nie jest też prawdą jakoby osoby w spektrum nie miały empatii, to kolejny powielany mit. Stereotypem jest także postrzeganie osób w spektrum skrajnie – jedynie jako ekscentrycznych geniuszy lub przeciwnie, jako osób z niepełnosprawnością intelektualną. Możliwości intelektualne i rozwojowe osób autystycznych są zróżnicowane. 

Jakie zaburzenia snu pojawiają się najczęściej?

Wiele źródeł wskazuje na to, że problemy ze snem mogą dotyczyć od 40 do 83% osób w spektrum. Najczęściej pojawiają się takie jak:

Jakie są przyczyny zaburzeń snu u osób z autyzmem? 

chłopiec ze spektrum autyzmu

Przyczyn może być wiele. Jedną z nich może być nadwrażliwość na bodźce sensoryczne. Silniejsza reakcja na niektóre sygnały z otoczenia może przyczyniać się do problemów z zasypianiem. Dodatkowo dorośli i dzieci w spektrum często wybudzają się w nocy, m.in. przez różnego rodzaju bodźce. Nadmierne pobudzenie organizmu może ponadto powodować chęć jego regulowania, np. poprzez ruchy rąk czy nóg. Przez to czasami trudne może być określenie czy dana osoba nerwowo porusza kończynami z powodu zespołu niespokojnych nóg (RLS) czy potrzeby stymulacji układu nerwowego. 

Wśród najmłodszych przyczyną budzenia się w nocy może być także moczenie nocne. Innym powodem może być głód, koszmary, a także tzw. skoki rozwojowe. 

Niektóre badania sugerują genetyczną predyspozycję osób w spektrum do bezsenności oraz zaburzeń rytmu okołodobowego. Dotyczy to zarówno dziedziczonych predyspozycji, jak i mutacji w obrębie genów przekładających się na wzorce snu, rytmy okołodobowe itp. 

Kolejną przyczyną mogą być nieprawidłowości w zakresie rytmu dobowego. Częstym problemem są zaburzenia gospodarki hormonalnej obejmujące wydzielanie melatoniny i kortyzolu. Melatonina, nazywana hormonem snu, wspólnie z kortyzolem, określanym jako hormon stresu, regulują cykle snu i czuwania. Ich niewłaściwy poziom czy nieprawidłowe wydzielanie przyczyniają się do rozregulowania rytmu okołodobowego, a co za tym idzie zaburzeń snu u dzieci i dorosłych, utrudniając regenerację organizmu. Znaczące dla powstawania problemów ze snem mogą być także nieprawidłowości w zakresie neuroprzekaźników. 

Kolejną przyczyną problemów ze snem u dzieci i młodzieży z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mogą być różnice w zakresie aktywności mózgu podczas snu. W fazie snu głębokiego, kiedy najbardziej wypoczywamy, pojawiają się wolne fale mózgowe. Badania pokazują, że u dzieci rozwijających się w spektrum autyzmu fale te mogą być nawet o 25% słabsze. Jest to zatem kolejne możliwe wyjaśnienie niższej jakości snu w tej grupie. Inne badanie sugeruje, że także faza REM może przebiegać nieprawidłowo, m.in. poprzez skrócenie tej fazy, mniejsze zróżnicowanie faz snu czy skrócenie całkowitego czasu snu. Nieprawidłowości w zakresie faz przekładają się na mniej regenerujący sen. 

Leczenie zaburzeń snu

Przy wszystkich zaburzeniach snu konieczna jest konsultacja lekarska ze specjalistą w zakresie neurologii, psychiatrii lub medycyny snu. Może okazać się, że konieczne będzie leczenie farmakologiczne i/lub przyjmowanie melatoniny w celu uregulowania rytmu dobowego. Zwłaszcza przy nieprawidłowym wydzielaniu hormonów odpowiedzialnych za sen, szczególnie ważne jest przywrócenie prawidłowego poziomu melatoniny w organizmie. Czasami konieczne jest, by przyjmować leki, które umożliwią zredukowanie nieprawidłowości związanych z zaburzeniami towarzyszącymi. Gdy w grę wchodzą tak złożone trudności, istotne jest stosowanie się do wskazań specjalisty. 

W wielu przypadkach skuteczna będzie także psychoterapia poznawczo-behawioralna zaburzeń snu (CBT-I), która jest główną metodą leczenia bezsenności. Czasami wykorzystywane są techniki terapii behawioralnej. Również terapia integracji sensorycznej może pośrednio wpłynąć na jakość snu. 

Usypianie dziecka z autyzmem – czy jest metoda w 100% skuteczna?

Niech Was nie zmyli przewrotny tytuł. Tego typu pytania zadaje sobie wielu rodziców dzieci z zaburzeniami ze spektrum. Nie istnieją jednak żadne „magiczne” metody, które mogłyby mieć stuprocentową skuteczność. Dotyczy to zarówno osób neurotypowych, jak i osób w spektrum – błędem byłoby zakładanie, że jakaś metoda będzie skuteczna tylko dlatego, że dana osoba otrzymała diagnozę autyzmu. Niezależnie od neurotypu, ludzie mogą różnić się między sobą na tyle, że i skuteczność danej metody może się różnić. To, co jest dobre dla jednego dziecka, innemu może nie odpowiadać. 

Niezmienne pozostaje to, że warto dbać o prawidłową higienę snu i nawyki związane ze snem. Regularność jest kluczowa, a w przypadku osób w spektrum rutyna i wieczorne rytuały mogą dodatkowo wzmacniać poczucie bezpieczeństwa. 

Higiena snu 

chłopiec ze spektrum autyzmu ma problemy ze snem

Należy zadbać o odpowiednie warunki do snu. Warto ograniczyć około 2 godziny przed snem urządzenia elektroniczne, jak telewizor, komputer, telefon czy tablet. Niebieskie światło emitowane przez ekrany może bowiem sprawić, że trudniej będzie zasnąć. W przypadku dzieci unikanie zbyt długiego czasu przed ekranami jest szczególnie istotne. 

Faktura pościeli i piżamy może być czynnikiem utrudniającym zasypianie ze względu na zaburzenia integracji sensorycznej. Powinno się zatem zadbać, by były wykonane z materiału przyjemnego w dotyku dla danej osoby. Z kolei w zależności od poziomu wrażliwości na dźwięki niektóre dzieci do zaśnięcia będą potrzebowały całkowitej ciszy, podczas gdy innym wieczorne zasypianie może ułatwić biały szum. Niektórzy mogą się relaksować także przy cichej, spokojnej muzyce. 

Pomocne mogą się okazać także kołdry obciążeniowe, które pozwalają zmniejszać napięcie i stymulują czucie głębokie. Korzystanie przed pójściem spać z tego typu kołderki może pozwolić się wyciszyć po stresującym dniu. Dzięki temu mogą przyczyniać się do poprawy jakości snu. 

Zarówno w przypadku snu nocnego, jak i ewentualnej drzemki w ciągu dnia, warto przyzwyczajać dziecko do własnego łóżka, by kojarzyło je jako miejsce bezpieczne i związane z wypoczynkiem. Jeśli dziecko od niedawna śpi samo, konieczne może się okazać zasypianie w obecności rodzica, co pozwoli się dziecku wyciszać i przyzwyczaić do nowej sytuacji. 

Podczas wdrażania nowych nawyków związanych ze snem istotna jest cierpliwość oraz stopniowe wprowadzanie zmian. 

Wpis ma charakter psychoedukacyjny i nie zastępuje profesjonalnej porady. W przypadku problemów ze snem, skonsultuj się z lekarzem i/lub psychoterapeutą zajmującym się tego typu trudnościami, np. w poradni leczenia bezsenności, w celu właściwej diagnostyki oraz wdrożenia skutecznego leczenia.

Bibliografia:

Centers for Disease Control and Prevention. (2021). Prevalence and Characteristics of Autism Spectrum Disorder Among Children Aged 8 Years — Autism and Developmental Disabilities Monitoring Network, 11 Sites, United States, 2018. MMWR Surveillance Summaries, 70(11): 1–16.
Devnani, P. A., & Hegde, A. U. (2015). Autism and sleep disorders. Journal of pediatric neurosciences, 10(4), 304–307. https://doi.org/10.4103/1817-1745.174438 
Arazi, A., Meiri, G., Danan, D., Michaelovski, A., Flusser, H., Menashe, I., Tarasiuk, A., & Dinstein, I. (2020). Reduced sleep pressure in young children with autism. Sleep, 43(6), zsz309. https://doi.org/10.1093/sleep/zsz309
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), Fifth Edition (2013). Virginia: American Psychiatric Association.
Goldman, S. E., Surdyka, K., Cuevas, R., Adkins, K., Wang, L., & Malow, B. A. (2009). Defining the sleep phenotype in children with autism. Developmental neuropsychology, 34(5), 560–573. 
Komsta, M. (2019). Spokojny sen dziecka. Warszawa: Fundacja Medycyny Prenatalnej im. Ernesta Wójcickiego. 
Pałka-Szafraniec, K., Gmitrowicz, A., Makowska, I. (2018). Psychiatr Psychol Klin 2018, 18 (4), p. 413–417. 
Płatos, M. (red.) (2016). Ogólnopolski Spis Autyzmu. Sytuacja młodzieży i dorosłych z autyzmem w Polsce. Warszawa: Stowarzyszenie Innowacji Społecznych „Mary i Max”.
Rybakowski, F. i in. (2014). Zaburzenia ze spektrum autyzmu – epidemiologia, objawy, współzachorowalność i rozpoznawanie. Psychiatr. Pol. 2014; 48(4): 653–665. 
World Health Organization (1992). Manual of the International Statistical Classification of the Diseases, and Related Health Problems (wyd. 10, t. 1). Genewa: WHO.

Odbierz za darmo całą wiedzę o zdrowym śnie
w pigułce

.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Scroll to Top